W praktyce rynkowej pytanie o dopuszczalność wypłaty zaliczki w wysokości 100% wynagrodzenia powraca szczególnie przy kontraktach, w których wykonawca potrzebuje znaczącego finansowania na start. Prawo zamówień publicznych nie wyznacza ustawowego „sufitu” zaliczek — co do zasady można więc zaprojektować wypłatę nawet całości wynagrodzenia w formie zaliczki, o ile zamawiający prawidłowo przewidzi to w dokumentach zamówienia i odpowiednio zabezpieczy zwrot środków.

Co dokładnie wynika z ustawy?

Art. 442 PZP pozwala udzielać zaliczek na poczet wykonania zamówienia, o ile możliwość taka została przewidziana w ogłoszeniu lub dokumentach zamówienia. Ustawa nie ogranicza ani liczby, ani łącznej wysokości zaliczek. Kolejne wypłaty uzależnia natomiast od wykazania wykonania zamówienia w zakresie wartości zaliczek wcześniej udzielonych. Z praktycznego punktu widzenia kluczowe jest doprecyzowanie w umowie sposobu „wykazania” postępu realizacji, tak aby uniknąć sporu o dokumenty i terminy rozliczeń.

W przypadku umów zawieranych na okres dłuższy niż 12 miesięcy włącza się art. 443 PZP, który nakazuje zamawiającemu wybrać jeden z dwóch mechanizmów: płatności częściowe po wykonaniu części umowy albo zaliczki. Jeżeli wybierzesz płatności częściowe, ostatnia część nie może przekroczyć 50% wynagrodzenia. Jeżeli wybierzesz zaliczki, pojedyncza zaliczka nie może być mniejsza niż 5% wynagrodzenia. Ograniczenia te odnoszą się właśnie do umów dłuższych niż 12 miesięcy i nie stanowią ogólnego limitu dla wszystkich zaliczek.

Zaliczka a inne instytucje

Warto odróżnić zaliczkę od zadatku, od płatności ratalnych po wykonaniu części świadczenia oraz od pożyczki. Zaliczka pełni funkcję kredytową — finansuje przyszłą realizację i podlega rozliczeniu przez zaliczenie na poczet wynagrodzenia. Zadatek pełni dodatkowo funkcję zabezpieczającą z odmiennymi skutkami w razie niewykonania umowy. Płatność „w częściach” następuje już po wykonaniu odpowiedniej części świadczenia, a pożyczka ma inną naturę prawną i jest odrębną umową.

Zabezpieczenie zaliczek

Zamawiający może żądać zabezpieczenia zwrotu zaliczki (najczęściej w formie gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej). Gdy łączna przewidywana wartość zaliczek przekracza 20% wynagrodzenia wykonawcy, żądanie zabezpieczenia staje się co do zasady obowiązkowe (wyjątek: podmioty wskazane w art. 4 pkt 2 i 3 Pzp nie muszą żądać zabezpieczenia zwrotu zaliczki). W praktyce zabezpieczenie powinno odnosić się do konkretnego roszczenia o zwrot danej transzy i być ustanawiane przed wypłatą środków, zwykle w wysokości 100% kwoty zaliczki.

Transparentność warunków

O tym, czy i w jakiej wysokości będą udzielane zaliczki, zamawiający powinien informować już na etapie ogłoszenia i SWZ. To nie tylko wymóg formalny — możliwość finansowania zaliczkowego realnie wpływa na kalkulację ceny i dostęp do finansowania po stronie wykonawców. Orzecznictwo akcentuje, że warunki i wysokość zaliczek należy określić z góry, w tym co najmniej pułap, terminy rozliczeń oraz zasady i formy zabezpieczenia.

Ważne: warunki zapłaty, w tym jej zaliczki powinny być określone przez zamawiającego w sposób jednakowy dla wszystkich wykonawców. Tego typu kwestie nie powinny być swobodnie dookreślane w ofercie przez wykonawców. 

Kiedy 100% zaliczki ma sens

Wypłata pełnej, 100‑procentowej zaliczki może być uzasadniona przy dostawach wytwarzanych „pod zamówienie”, przy usługach wymagających znaczących nakładów startowych czy w robotach budowlanych z dużą mobilizacją zasobów. Bezpiecznym rozwiązaniem jest powiązanie wypłat z kamieniami milowymi, precyzyjne zdefiniowanie dokumentów potwierdzających postęp oraz wprowadzenie mechanizmów wstrzymania kolejnych transz w razie braku postępu i obowiązku niezwłocznego zwrotu niewykorzystanej części zaliczki, a także wprowadzenie odpowiednich zabezpieczeń zwrotu zaliczki.

Podsumowanie

Podsumowując: zaliczka 100% jest dopuszczalna w reżimie PZP, ale wymaga starannego zaprojektowania postanowień umownych i adekwatnych zabezpieczeń. Transparentne ujęcie warunków w dokumentach zamówienia ułatwia konkurencję i ogranicza ryzyka po obu stronach.